ГӀалми

ГӀалми (да) (эрс: Камбилеевка, хӀир. Хуымӕллӕджы дон) — ГӀалгӀай а ХӀирий а мехкашка гӀолла дода хий, Тийрка аьтта га.

ГӀалми
Экам
ДӀоахал	99 км
Бассейн	954 км²
Водоток
Хин корта   (Т) (B)
• Координаташ	42°54′17″ с. ш. 44°53′47″ в. д.
Хин даьрже    (Т) (B)	Тийрк
• Лакхал	32 м
• Координаташ	43°15′59″ с. ш. 44°16′16″ в. д.
Хий дода моттигаш
Хин система	Тийрк → Къаспий форд
Мата	Россе Федераци
Регионаш	ГӀалгӀайче, ГӀинбухера ХӀирийче
ГВР чура код	07020000212108200003541
исток устье

ГӀалми 99 км дӀаьха да, бассейна майда 954 км² я. Маьтлоама гӀинбухе-малхбоалерча босенашкара дола а денна Онгушта гаьна доацаш доагӀа кхо хий: Гирахий, Ахкарг, Боанахий. Уж кхоъ вӀашагӀкхийтача хьахул ГӀалми. ГӀалме шахьара юкъе гӀолла дӀадо́да из, цу хин цӀерагӀа я шахьара цӀи а. Карджин яхача юрта йисте Тийрках кхет из. Хи чу Ӏаьлаха-Чуртен ор диллад, ГӀалме чу хӀара секунда́ 3 м³ гаргга хий дӀачуух цу ора чура.

Хьал

ГӀалгӀай мехка эггара бӀехагӀча хих да. ЦӀена ца хилара бахьан — денна-бус хи чу нухаш чукхувса хӀирий заводаш. Дуне тӀа у даржар бахьан долаш халбате кхайкаяьча хана хин хьал тоаденнадар: цӀена а денна дӀаэттадар. Вешта цун хьал «боарама бӀехачунгара» «геттара бӀехачунга» аьнна латт.

ГӀалми сашорта хете а, цкъаза корзагӀдоалаш, Ӏаьржа доагӀаш хул. Нагг-нагахьа (50 шера цкъа-шозза яхача мо) бердайистерча боахамашта чӀоагӀа зе ду хиво, ше айделча. Масала, ишта зе даьд ТӀой-Юртарча Гиренаькъан о́тарашка. Бердашкара арадаьнна, цӀенош дохадеш, дуккха хӀама шийца Ӏохьу цо. ХӀаьта а, нах юха баха а хувш шоай де́ха́р меттаоттадеш.

Тархьар

«ГӀалми кулгашца Ӏодилла́ да», яхаш къамаьлаш адама́ юкъе лелар бахьан долаш, Ӏилманхоша из ГӀалми кулгашца даьккха хила тарлу йоах гӀалгӀай шоай паччахьалкхе а йолаш низ болаш цхьан доал тӀехьа баьха́ча хана. Деррига дилла́ деце а, цхьан тайпара лоархӀамегӀа дола ГӀалме тӀара дакъа дӀадерзадаь хила мегаш да, аьнна хеташ ба уж.

ГӀалмен атагӀа Даьреча наькъаех никъ бодаш хиннаб хьалха.

Товсолта-Юрта зӀилбухен-малхбоалехьарча даькъе, Берса-Юрта 1,5 километр гаьна, ширача атагӀен берда тӀа хьалхара юкъерча бӀаьшерий нах баьха моттиг улл (Товсолта-Юртара бур-боарз), цу юкъе улл Берса Ӏимараш а (эрс: Бесланский могильник) (II—IV бӀаьшераш вай замал хьалха). Цу чу аланой культура хьалхарча мура (этапа) 800 кашамий мург техкай.

Багахбувцама чу

Кицаш

ГӀалме ловзаву, Фартас лувчаву, Ӏарамхево во́жаву, Тирко Ӏохьу, Эсо хӀалакву. ГӀалгӀай кица

Дувцараш

Цу хих дувцаш цхьа шира дувцар да. МоцагӀа-моцагӀа вӀаший гарга дахад Шолжеи ГӀалмии. Шолжо аьннад ГӀалмега:
— Кхо хий вӀашагӀтехача а хӀанз хье дола ГӀалми мара мичад хьо. Сох хьакхета, цхьа хий хинна аренца ловзаш кхы а доккхагӀа долча хих дӀа а кхийтта́ форда тӀа кхаччалца цхьана дӀагӀоргда вай шиъ.
— ЦӀи фу хургья вай тӀаккха, — хаьттад ГӀалме.
— Шолж тулларгья-кх, — аьннад шек а доацаш Шолжо.
— Аь, воше, — аьннад ГӀалме, — хьа цӀи а йийца новкъа ца да́ла шозза бӀаьхагӀа бале, а хьайза́ча новкъа гӀоргда со.
Из а аьнна ше къаьстта дӀадахад йоах ГӀалми. Цу ширача замалахьа денз хӀанз ше́ доагӀаш ма хиллара хьувзаш, голаш етташ доагӀа йоах из. Иштта йоах оаламо.

ГӀалме тӀара нах баха моттигаш

• Онгушт,
• Шолхи,
• ЖӀайрахой-Юрт,
• ГӀалмисте,
• Яндакъонгий-Юрт,
• Гадаборшкъонгий-Юрт,
• Цхьорой-Юрт,
• Мочкъий-Юрт,
• ХӀирий отараш,
• Бекъий-Юрт,
• ТӀой-Юрт,
• Долакха-Юрт,
• Товсолта-Юрт,
• Хумалаг,
• Брут,
• Дарг-кох
• Карджин
• Бекан

Литература

• ГӀалгӀай оаламаш, дувцараш, фаьлгаш, кицашЛо:Ref-inh / Сост. И. А. Дахкильгов. — Доп., перераб.. — Саратов: Региональное Приволжское издательство «Детская книга», 1998. — 344 с. — 500 экз. — ISBN 5-8270-0222-4.