Коазой

Коа́зой — гӀалгӀай тайпа. Коазой хьабаьнна моттиг лоамара Каьзи яха юрт я, цу тӀара йоагӀа Коазой цӀи а. Тайпа доладаьр ТӀаргамара хьаваьнна Аьрзи яхаш цӀи йола саг хиннав.

тайпа
Коазой
Раса	Кавкасионий
Къам	ГӀалгӀай
Юкъара хоам
Ди	Ислам
Мотт	ГӀалгӀай мотт
Йоазув	ГӀалгӀай йоазув
Тайпан вошал	Бештошца
ХӀанз баха моттиг
Россе Федераци:  ГӀалгӀайче: ТӀой-Юрт, Яндаре, Наьсаре, Магас  ХӀирийче (Онгушт)
Хьалха баьха моттиг
Каьзи, Онгушт, ТӀой-Юрт
Тайпа хьадаьнна моттиг	Каьзи

Тархьар

Тайпа доладалар

Тайпа доладаь ЖогӀасткъий Аьрзи ТӀаргамара хиннав. Цкъа жа доажадеш наб котаяьнна, Аьрзе жа наьха макха кха́шка даьнна хиннад, кхай даьна зе деш. Кхай да́ чура а ваьнна Аьрзена тӀакхийтта хиннав, лета́ча Аьрзе из вийнав. Цига пхьа а хьерча́ дӀаваха вийза́в цун.

Ший ноанахой хиннача Къоастошка хьулалуш хиннав Аьрзи. Къесте бехка́ хьаайттаб ТӀаргамхой чӀир лехаргйолаш шоай маьри хьава́ аьнна. Къоастоша «Из тха хьаьша ва» аьнна хиннад, «Ӏуйрана оаха из дӀанакъаваьккхача, шоашта лой, шоай пхьа лехаргба оаш» аьннад цар. ХӀаьта Къоастоша лийрхӀа́р кхыдар хиннад: бусса хьадалчий дӀа-хьа бахийта́ шоай тайпан нах тӀа а бийха́ духьаллатта кийчбеннаб уж. Ӏуйрана ТӀаргамхой хьатӀабехкача, Къоастоша аьннад: «Ер тха йиший-воӀ ва, цул совгӀа тха хьаша а ва ер. Оаха из шоана лургвац. Шо тӀахьадде, тхо юхалата кийча да шоана». Цига хӀама кега ца де аьнна, ТӀаргамхоша шоай пхьа тӀехьатеттаб, тӀехьагӀа ле́харгболаш.

Къесте Аьрзи 7 шера ваьхав. Къоастой тайпана хьалха лаьтта́чо «Тхоца дӀаӀе, сай ялх воӀа лурра лургда аз хьона а» аьнна аьнна хиннад цунга. ХӀаьта вокхо «Со Ӏей, са еррига тӀехье хьаийца я яхаргда. Сайга гӀолла ваьхача тол сона» аьннад. Из аьнна Къоастоех дӀакъаьстав из. Цхьан юкъа́ хьагӀарашка бийсаш йоахаш лийначул тӀехьагӀа, ЦӀелийлоаманна кӀала моттиг къоастаяь хиннай цо шийна, цхьабакъда из Саьлгхой доалахьа хиннай. Аьрзе шийна безабенна лоаман бухь шийга хьабохка аьнна хиннад. Вокхар, кхы дукха уйла а а ца еш, бехкаб цунга лоаман бухь. ТӀаккха Аьрзи ше бухь ийцача лоаман босе, Чулхи берда тӀа гӀала йотта волавеннав.

Бехка саьлгхой хьаайттаб раьза боацаш: «Тха мехка гӀала йотта хьона бокъо еннар малав?» аьнна. «Ер лаьтта са да, — аьннад Аьрзе, — аз шугара лоаман бухь ийцаб, хӀаьта бухь са бале, беррига лоам а са ба». Аьлча, дийцача хӀама цахилча, Саьлгахоша дов даьд Аьрзена из цу меттера эккхаве гӀерташ. ХӀаьта Аьрзи духьаллаьттав, дӀацаводаш, дов юха деш. Юххера кхеле бахаб уж. Кхело Аьрзи бакъваьв:

Керто дегӀ леладу. Лоаман бухь Аьрзе ийцабале, беррига лоам а цун ба

Аьрзе ший гӀала хьал а етта, гуржий йоӀ йода а яь, ший тайпа доладаь ва́ха хайнав.

Аьрзи ва́ха Ӏохайнав цу метте. Цо Ӏойиллача юртан цӀи [[Каьзи] тиллай. Цо бухь ийца ЦӀелийлоам хӀанз а Коазойлоам оалаш, цӀи йоаккхаш ба. «Коазой» яха тайпан цӀи Каьзи юртан цӀерах хьаяьннай. ХӀаьта «Каьзи» яхалга фу яхалга да тахан ховш дац. Аьрзе ГуржегӀара йодаяь саг йоалаяьй. Цо ялх воӀ ваьв Аьрзена.

Цул тӀехьагӀа

ГӀалгӀай шаьрача ӀокӀалбувлача хана дукха Коазой а ӀокӀалбаьннаб. Уж бах Ӏохайшаб Онгушта, ТӀой-Юрта, Наьсар-Керта, Яндаре. 1860 шера Онгушт йохаяьчул тӀехьагӀа, Онгуштара Коазой цаӀаш ТӀой-Юрта ба́ха Ӏохайшаб, вожаш Каьзе юхабахаб. Советий Ӏаьдал эттачул тӀехьагӀа, Каьзера дукхагӀбола Коазой Онгушта юхабаьхкаб. ХӀаьта цхьабараш Каьзе а Ӏийнаб ба́ха: Каьзе 1944 шера гӀалгӀай СибарегӀа бахийталца нах баьхаб.

Хьажа иштта

• Коазой тайпах бола цӀихеза нах

Белгалдаккхар

Комментареш

Хьасташ

ТӀатовжамаш

• Кариева Ф. Горная Ингушетия: Об основании аула Кязи Джейрахского района республики (эрс.) // ГӀалгӀайче : газет. — 2020. — ноября 20 дийнахьа.