Каьзи
Каьзи (я) (эрс: Кязи) — ГӀалгӀайчен ЖӀайраха шахьаре улла хьокхараш (гӀалий эйла). Каьзера Коазой хьабаьннаб. Каьзи магӀареи эгӀареи шиъ я, эгӀаръяр кердагӀа а йолаш. Карарча хана, Ӏаьдалга йилача, Хьуленна юкъе йода.
| Юрт | |
| Каьзи | |
|---|---|
| 42°48′47″ с. ш. 44°50′59″ в. д.HGЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀай мохк |
| Муниципальни шахьар | ЖӀайраха |
| Община | Хьули |
| Тархьари географии | |
| Йиллай | 16 бӀаьшаре |
| Лакхал | 2000 м |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | 0[1] саг (2010) |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Динаш | сунний бусалба |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 386433 |
| Код ОКАТО | 26205 |
| Код ОКТМО | 26620450126 |
| kyazi.ru | |
|
|
|
 Медиафайлаш Викиларма чу | |
.svg)
ЦӀи
тоаде«Каьзи» яхар фу яхилга да тахан ховш дац.
Географи
тоадеГӀалгӀай лоам Салгхой чӀож йолалуча метте Чулхой чӀоже улл Каьзи, Гуржехьецарча гӀайна́ гаьна доацаш. Каьзенна духьала 3 км совгӀа лакха бола Коазойлоам боалл. Юхеда Чулхий ӀодоагӀ. Цигга Пане[таржам де деза] элгац доалл.
Каьзе наха цӀераш йоахаш тайп-тайпара моттигаш я: Кхаж, СаӀе-гӀала, Тебой-гӀала, Хьасташ, КаьзетӀе, ГӀаьнажа говр йоалла моттиг, ГӀаьнажа лаьтта даьккха моттиг, Кадаш-ахке, кхыяраш а.
Форда тӀехера лакхал 1860 м я[2]. Каьзе доазон тӀа хӀанз Россе ФСБ зоврче латт.
Гаьна йоаца моттигаш
тоадеХьовра хьаст 1 км, Бишт 1.2 км, ЛаьлагӀе 1.2 км, Каштын[таржам де деза] 1.5 км, Хаьни 1.9 км, МӀагӀо-Джел 2 км, Галушпи[таржам де деза] 2.3 км.
Тархьар
тоадеКаьзи йиллар
тоадеЮрт Ӏойилла пхи бӀаь шу даьнна хила тарлу. Каьзи Ӏойиллар ЖогӀасткъий Аьрзи ва. Аьрзи ТӀаргамара хиннав, цигара ший нахаца дов а даьнна, дӀавахав из. ХӀанз Каьзи улла лаьтта цу хана Саьлгахой хиннад. ЦӀелийлоаман бухь царгара ийцаб цо, из ше эцарах беррига лоам ший доалахьа лаьрхӀаб цо. Цигга цу лоаман босе Чулхи берда тӀа ший гӀала йотта волавенна а зиннав из. Аьрзе лаьрхӀачох раьза боацаш Саьлгашо дрв даьд, цхьабакъда кхеле уж бахача, Аьрзи бакъволга кхайкадаьд:
 | Керто дегӀ леладу. Лоаман бухь Аьрзе ийцабале, беррига лоам а цун ба |  |
Цига дӀахо бихьаб цо гӀала йотташ бола болх. Аьрзе йилла юрт ЭгӀара Каьзи я, из ехк 16-гӀа бӀаьшаре чакхдоаллаш 17-гӀа бӀаьшаре йолалуча ханага. ТӀехьагӀо 19-гӀча бӀаьшаре Ашха Тебос МагӀара Каьзи йилла хиннай. 1886 шерарча цӀеной мугӀамах (эрс: Посемейный список жителей с. Кантышево 1886 г.) Наджгоанцхой хьалхарча дийнахьа Тебо бӀаь шу даьнна воккха саг хиннав[3].
Каьзе нах бахаш хиннаб 1944 шера гӀалгӀай мехках бахалца. Цу хана гӀалаш лелхаяьй, тайпан нах цул тӀехьагӀа кхы цига баьхабац[3].
Каьзе оттам
тоадеКаьзе 6 гӀала яьлай кхоккха гӀат йолаш тӀехьагӀо царна гобаь гӀап етта́ уж гӀалаш хьахетта́ хиннай. XIX-ча ахбӀаьшерага кхаччалца Каьзе дукха охристи[таржам де деза] топпар баьхаб, цунах бахархоша басараш деш хиннад, гӀалаш йотташ, тайп-тайпара пхьегӀаш (масала, кадаш, кхабаш) еш пайда эцаш хиннаб. Коазой лаьтта тӀа сувра доаккхаш моттиг а хиннай. Сувреи сангали вӀашагӀъэдийя молха деш хиннад. Молха дохкаш е хувцаш хиннад. Цул совгӀа гӀалгӀай СибарегӀа Ӏобахийталехьа Каьзе зӀамига селинг даьгӀад Селана хетадаь. Цхьа метр ах метр мара лакха хиннадац из. Из дегӀа́ хиннад барайттлагӀча бӀаьшере. 1944-ча шера цига баьха Коазой СибарегӀа Ӏобахьийтаб, гӀалаш лелхъяьй, селинг дохадаьд.
2021-ча шера бӀарчча шерара альплагерь йийлай Каьзе доазон тӀа[4]
Бахархой
тоадеГӀалгӀай шаьрача ӀокӀалбувлача хана дукха Коазой а ӀокӀалбаьннаб. Каьзе баьхаб Коазой 1944 шера гӀалгӀай СибарегӀа бахийталца.
| Бахача наьх дукхал |
|---|
| 2010[1] |
| 0 |
Тахан Каьзи яьсса улл.
Белгалдаккхар
тоаде- ↑ 1,0 1,1 Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
- ↑ Карта — Открытый Кавказ
- ↑ 3,0 3,1 Дешаш белгалдахара гӀалат Неверный тег
<ref>; для сносокКодзоевне указан текст - ↑ https://проект-высота.рф/?p=1781 Архиве диллад 2021 шера бекарга 21 дийнахьа.
ТӀатовжамаш
тоаде- «ГӀалгӀай мохк» яха оалаче Матенаькъан Ильяс, Ангушт (радио). Кийчъеш хиннай Коазой Дауда Нурдина хоам Ӏалашбарца.
- Коды ОКАТО — Джейрахский район Ингушетия республика.
- https://openkavkaz.com/ing/kyazi/
Литература
тоаде- Н. Д. Кодзоев. Башенное поселение Кязи // Историко-документальное издание : журнал. — Нальчик: Археология и этнология Северного Кавказа. Сборник научных трудов., 2019. — С. 33-38.
- «Элбазкъий зама», Коазой Ӏийса, 2015 шу.
- «Очерки этнографии горной Ингушетии», Издательство «МЕЦНИЕРЕБА» Тбилиси 1968г.
- «Топонимия Чечено-Ингушетии»(А. С. Сулейманов)
- «Древности горной Ингушетии» (Д. Ю. Чахкиев)