Органикай дунен система

Орга́никай дуне́н систе́ма (эрс: Система органического мира) — укх дунен тӀа хӀанз мел долчеи хьалха мел хинначеи организмий сурт оттадара система.

Дийнача хӀамай дуненгахьа массайтта миллион кеп я лоархӀаш. Из мел йола кепаш тайп-тайпара хилар а царна юкъера башхало хилар а тохкаш я, органикай дунен система оттае декхар долаш йола биологе систематика[1].

Оагилга́ йоацараш тоаде

Оагилга лоаттам боацача дийнача организмий гуллам. «Оагилга́ йоацараш» яхар вирусаш яхачун синоним санна а леладу каст-кастта. 2003-ча шера юкъеяьнна термин я из карарча хана йовзаш мел йолча вирусел чоалханегӀа йола мимивирус хьайийлача хана. Оагилгачарех, эволюци а яь, хьахинна хила мегаш я из. Вирусел совгӀа оагилга́ доацачарех лоархӀ вироидаши вирусоидаши, иштта, цхьайола инфекционни агенташ а лоархӀ, цар геном ДНК е РНК хьисапе ца хилча (масала, прионаш).

Вирусаш тоаде

Оагилга́ йоаца инфекце агент я, дийнача оагилгашка мара я́ха-ле́ла могаш йоаца. Вирусаш моллагӀча организма Ӏаткъа йиш йола я баьцовгӀашкареи дийнаташкаре Ӏойолаенна нӀа́нкӀигашкеи археишкеи кхаччалца (нӀа́нкӀигий вирусех дукхагӀча хана нӀанкӀигафагаш оал). Иштта вирусашта зе деш йола вирусаш а я йовзаш (вирусаш-сателлиташ).

Балтиморах йола классификаци тоаде

Нобеля преме лаурет хиннача биолог Дэвид Балтимора оттаяь хиннай вирусий классификаци[2][3]. ХӀанзара классификаци ICTV классификаци а, Балтиморах йола классификаци а вӀашагӀ а тохаш лелаю[4][5]. Цу система́ юкъе 7 керттера тоаба я[3][2]:

Вироидаш тоаде

БаьцовгӀашта зе деш йола хӀамаш я. Лоацига йолча цхьан зӀанара РНК-ах латт уж, из зӀы Массехк бӀаь нуклеотид юкъейодаш а я гӀоза хьисапе къайла а я. Вирусашка хулаш йола белоках оболочка яц цар. Эггара зӀамагӀа йола scRNA вироидаш (зӀамига цитоплазман РНК) дуга тӀа ӀажагӀа Ӏатташ тӀайоалийтача вируса́ (ингал: RYMV, rice yellow mottle sobemovirus) Ӏаткъаш я, 220 нуклеотид мара а яц цар. ДикагӀа кхетадергдолаш: лазар хулийташ йолча эггара зӀамагӀча вируса геном 2000 нуклеотид совгӀа нуклеотид йолаш я. Вироидаш хьайийлар а, 1971 шера царна цӀи еннар Теодор Отто Динер ва [7].

Оагилга́ яраш тоаде

Прокариоташ тоаде

Цхьан оагилга́ йола дийна организмаш я. Эукариоташка санна ший доазув дола оагилга тӀум а, кхыйола чура мембранни органеллаш а яц цар.

Археиш тоаде

Археиш цхьан оагилга́ йола фусаш я е тӀум е мембранни органелла йоацаш йола.

НӀанкӀигаш тоаде

Эукариоташ тоаде

Амёбоподобные тоаде

Opisthokonta тоаде

ЖӀаленускалаш тоаде
Mesomycetozoa тоаде
Choanomonada тоаде
Дийнаташ тоаде

Rhizaria тоаде

Cercozoa тоаде
Haplosporidia тоаде
Foraminifera тоаде
Gromia тоаде
Радиолярии тоаде

Archaeplastida тоаде

Хьажа иштта тоаде

Белгалдаккхар тоаде

  1. Статья «Система органического мира» в Большой советской энциклопедии
  2. 2,0 2,1 Temin H. M., Baltimore D. RNA-directed DNA synthesis and RNA tumor viruses (und) // Adv. Virus Res.. — 1972. — Т. 17. — С. 129—186. — PMID 4348509.
  3. 3,0 3,1 Baltimore D. The strategy of RNA viruses (und) // Harvey Lect.. — 1974. — Т. 70 Series. — С. 57—74. — PMID 4377923.
  4. Mayo M. A. Developments in plant virus taxonomy since the publication of the 6th ICTV Report. International Committee on Taxonomy of Viruses (ингл.) // Ло:Нп3 : journal. — 1999. — Vol. 144, no. 8. — P. 1659—1666. — DOI:10.1007/s007050050620. — PMID 10486120.
  5. de Villiers E. M., Fauquet C., Broker T. R., Bernard H. U., zur Hausen H. Classification of papillomaviruses (und) // Virology. — 2004. — Т. 324, № 1. — С. 17—27. — DOI:10.1016/j.virol.2004.03.033. — PMID 15183049.
  6. The Big Picture Book of Viruses:Family Groups - The Baltimore Method (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 30.05.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 28.04.2013. Архиве диллад 2013 шера тушола 30 дийнахьа.
  7. http://www.ars.usda.gov/is/timeline/viroid.htm Tracking the Elusive Viroid

Литература тоаде

  • Пиневич А. В. Микробиология. Биология прокариотов: Учебник. В 3 т. Том 1., 2-изд., СПб., 2007.
  • Козо-Полянский Б. М. К модернизации системы растительного мира, «Труды Воронежского гос. университета», 1949, т. 15
  • Кусакин О. Г., Старобогатов Я. И. К вопросу о наивысших таксономических категориях органического мира, в сборнике: Проблемы эволюции, в. 3, Новосиб., 1973
  • Мошковский Ш. Д. О природе простейших (Protozoa) и границах протозоологии, «Тр. Ленинградского общества естествоиспытателей», 1957, т. 73, в. 4
  • Иванов А. В., Пооисхождение многоклеточных животных, Л., 1968
  • Тахтаджян А. Л. Четыре царства органического мира, «Природа», 1973, № 2
  • Строение ДНК и положение организмов в системе. [Сб. ст.], М., 1972

ТӀатовжамаш тоаде