Лаьтта (дуне)
Лáьтта (символ: ; эрс: Земля́, ингал: Earth, лат: Terra) — Малхагахьара хьалоархӀаш хилча, кхоалагӀа дуне. Боарамга диллача, из пхелагӀа да Малха гоннахьа кхестача дуненашта юкъе. Шийна тӀа дийна кхолламаш долча Айлама хӀамаех адама́ Лаьтта мара довзац.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/220px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg/220px-NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg)
Ӏилмо хьагойт Лаьтта 4,54 миркха гаргга шу хьалха хьахинналга[1][2][3][4], кхы дуккха ца говш хьахиннад цун цаӀ мара доаца новкъар а — Бутт. Вáхар Лаьтта тӀа хьахиннад иштта 4,25 миркха гаргга шу хьалха.
Цу хана денз Лаьттан биотӀéхар-Ӏе́но́ гуччахьа хийцад тӀехар-Ӏи а, кхыйола абиотически фактораш а. Уж бахьан долаш аэробни дийна хӀамаш дӀа-хьа я́ржарца йийбай, озона тӀоа а (озоновый слой) хьахиннаб. Цу тӀайво Лаьттан магнитий го́маца цхьана вáхара́ зе́не́ йолча маьлха зӀанархе́цара низ лаьгӀбу.
Лаьттан тӀехен 70,8 % гаргга Дунен оакафордо дӀалоац[5], юхе дисса тӀехен дáкъа гӀа́рашеи гӀайренашеи лаьцад. ГӀараш (материкаш) тӀа да дóда хиши, Iáмаши, лаьтта кӀалхара хиши, шанаши доахк. Цар массане цхьана хинтӀехар-Ӏи лоаттаю. Довзаш мел долча дийнача дегӀамашта эшшане эшаш дола коача хий цхьаь-цхьан довзача Маьлха ковна дунен тӀехен тӀа дац. Лаьттан дунен шодамаш шанах латт, Арктикай форда ша а Антарктикай шан турс а юкъе а долаш.
Лаьттан чухье тоъал хьинаре я а́ла йиш йолаш я. Из чухье цаӀ шоллагӀчо тӀакхуллача кхаь даькъах латт: хетаргахьа, аьшкахи никелахи латташ долча чурча дегахи, цунна гонахьа долча коачача дегахи, уж шаккхе хьулдеш манти яхаш цӀи йолча сомеи декъеи болча тӀайнахи[6]. Лаьттан физически э́камаш бахьан долаши, цун го́ма ле́лам бахьан долаши укх тӀехьарча 3,5 миркха шера́ ва́хар хилара бехкамаш кхоачаш хиннад. Ӏилмо тайп-тайпарча оттадаьчох, Лаьттан тӀа уж бехкамаш кхы а 0,5—2,3 миркха шерашка кхоачаш хила мегаш да.
ТӀатовжамаш
тоаде- ↑ Dalrymple, G. Brent. The Age of the Earth. — California: Stanford University Press, 1994. — ISBN 0-8047-1569-6.
- ↑ Newman, William L. Age of the Earth. Publications Services, USGS (9 кӀимарса 2007). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 20.09.2007. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 19.12.2013.
- ↑ Dalrymple, G. Brent (2001). «The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved». Geological Society, London, Special Publications 190 (1): 205–221. DOI:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. .
- ↑ Stassen, Chris. The Age of the Earth. TalkOrigins Archive (10 тов 2005). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 30.12.2008. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2012.
- ↑ "Femto"
- ↑ Войткевич В. Г. Строение и состав Земли // Происхождение и химическая эволюция Земли / под ред. Л. И. Приходько. — М.: Наука, 1973. — С. 57—62. — 168 с.
Ер оагӀув хержа йолча статьяшта юкъейоагӀаш я. |