Хьоашаланаькъан Татречун Ӏаьла
Хьоа́шаланаькъан Татре́чун Ӏа́ьла (эрс: Хашагульгов Али Татарович, 24.06.1943—17.11.1999) — цӀихеза гӀалгӀай оазархо, йоазонхо, таржамхо, публицист, суртанча, диссидент.
| Хьоа́шаланаькъан Та́тре́чун Ӏа́ьла | |
|---|---|
| Файл:Хьоашаланаькъан Ӏаьла.jpg | |
| Ваь таьрахь | 24 аьтинга 1943 |
| Ваь моттиг | Яндаре, Наьсарен шахьар, Нохч-ГӀалгӀай АССР, СССР |
| Кхелха таьрахь | 17 лайчилла 1999 (56 шу) |
| Кхелха моттиг | |
| БӀорахол |
 СССР → Россе Федераци |
| Леладу гӀулакх | оазархо, таржамхо |
| Кхолламаш даь шераш | 1958—1999 |
| Жанр | байташ, поэмаш |
| Кхолламий мотт | гӀалгӀай |
Биографи
тоадеБерал
тоадеХьоашаланаькъан Ӏаьла ваьв 1943 шера аьтинга бетта 24 дийнахьа Яндаре (Нохч-ГӀалгӀай АССР, Наьсарен шахьар). 1944 шера саькура бетта 23-гӀча дийнахьа деррига къам мехках а даьккха Казахстане Ӏодугача хана бархӀ бутт баьнна хиннав Ӏаьла. Цига 1950-ча шера цхьоалагӀча классе деша вахав. Ишколера денз белгалдийнад кӀаьнк начӀал долаш хилар. Хьадувцачох, ишколе вахалехь а волавеннав из яздеи сурташ дехкеи. 1953-ча шера ше дилла хинна сурт дӀадахьийта хиннад Ӏаьлас «Пионерская правда» яхача газето кхайкаяь хиннача Ерригсоюзерча берий суртий конкурсе. Цкъарчоа жоп денад царгара Репина цӀерагӀа йолча Художествий Академеца йолча берий художественни ишколе деша хьавола яхаш. Амма бакъда тӀаэцаш йолча комиссена хайначул тӀехьагӀа, 10 шу даьнна кӀаьнк спецпереселенец волга, цусахьате юхадаьккхад шоаш лаьрхӀар. «Эггара хьалхагӀара тохар дар из са вахаре», — аьнна яздаьд тӀехьагӀа оазархочо из дагаухаш[1].
Дешар
тоаде1956-ча шера Ӏаьла, ший даьцеи вешийцеи ГӀалгӀай мехка цӀерамашенаца цӀавоагӀача хана, «На Родину» яхаш поэма дӀайолаяьй, цӀакхаьчача йистеяьккхай. 14 шу даьнна хиннав из цу хана[1]. Дукха ха ялалехь ишколе дӀахо деша дӀавахав. Байташ язъеш хиннав эрсий меттала, амма цхьа ха яьлча гӀалгӀай меттала а дешеи яздеи Ӏомавенна, наьна меттала байташ язъе волавеннав. А. С. Пушкина, М. Ю. Лермонтова, К. Л. Хетагурова, иштта кхычар а байташта таржамаш даьд.
1961-ча шера цун лакхера дешар доладеннад Ростоверча хьехархой институте, дӀахо дешар дӀадихьад Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте. Цхьабакъда ши курс яьккхачул тӀехьагӀа Ӏаьлий дӀахо деша аьттув баьннабац, 1963-ча шера гӀалгӀай къам мехках даккхара́ хетаяь байташ язъяр бахьан долаш из лаьца чувеллар набахта диъ шера́.
Лаьца воаллача
тоадеМордоверча набахта йилла ха яьккха, мукъаваьнна, из цӀавера 1967-ча шера, пхье доазон тӀа ваха а, лела а, болх бе, деша бокъо йоацаш. Ӏаьла болх беш хилар «Электроинструмент» яхача заводе, цул тӀехьагӀа гӀалгӀай метта хьехархо волаш, дӀахо цо болх бир книжни издательстве а «Сердало» газете а. Хаьхо волаш а къахьийгар цо цхьан юкъа.
1972-ча шера Ӏаьла ваха дӀавахар Риге, цига ваха уйла-нигат долаш. Риге цо ший байташ кепайийттар, латыший меттала йоахаш. Цхьа ха яьлча из юха ший мехка цӀавера.
1983-ча шера Ӏаьла Грозный пхье ваха хайра, цига из болх беш хилар гӀалгӀай мотт хьехаш Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университете. Ший кхолламца бувзабенна бола болх Ӏаьлийга кхаьчар 1990-ча шера: цох хилар Йоазонхой юкъарлон консультант, цул совгӀа «СелаӀад» журнала редактор. 1992-ча шера из дӀачуийцар Суртанчий а Россе йоазонхой а юкъарлонаша. «Рубка леса» яха ший эггара хьалхара сурт Ӏаьлас диллад 1961-ча шера. Ше мел йоаккхача хана из къахьегаш хиннав шин даькъе: йоазув деш, сурташ дехкаш.
1995-ча шера тӀема хана бомба нийсса цӀагӀа чукхийтта, боахамах ваьлар Хьоашаланаькъан Ӏаьла. Цун еррига библиотека яьгар из хатар бахьан долаш, иштта Ӏодаь хиннача суртех а дийна цхьаккха диссанзар. Цхьа ха яьккхар цо новкъост Хамхой Ваха волча Наьсаре Ӏеш волаш.
1995-ча шера дӀахо дӀабихьар цо ший хьехархочун никъ. Из хьехаш хилар Москве Щукина цӀерагӀа йолча лакхерча театральни училище. Кинижкаш арахеца бокъо цунна ялар 1985-ча шера. Ӏаьдало совцадаь лаьттача Хьоашаланаькъан Ӏаьлий кинижкашта эггара хьалха кепатохийтар Зайтанаькъан Хьажбийкар вар[2]. Цу юкъа арадийлар кинижкаш «Лоаме» (Страна гор), «Первый цветок», «Золотой мир», «Автопортрет», «Доверие», «Отцовы башни, отцовы селения»[3].
2003-ча шера арабаьлар «Лоамашка гӀолла» яха байтий гуллам.
СовгӀаташи дагалоацами
тоаде• «КарагӀдаьннарех» орден (2002-ча шера, кхелхачул тӀехьагӀа)
• Яндарера № 1 йола ишкол Хьоашаланаькъан Ӏаьлий цӀерагӀа я[4].
Белгалдаккхар
тоаде- ↑ 1,0 1,1 Оздоева, 2023.
- ↑ Сали Арчаков. Йоазонхой тешаме новкъост (inh) // Сердало : газет. — 2021. — саькура 4 дийнахьа.
- ↑ Патиев, 2022, оа. 111.
- ↑ Пресс-служба Главы Республики Ингушетия. В Ингушетии открыли новую школу имени поэта и художника Али Хашагульгова / Официальный сайт Республики Ингушетия, 01.04.2021.
Литература
тоаде- М. Оздоева. Больше чем поэт // «Ингушетия» : газета. — 2023. — аьтинга 27 дийнахьа.
- Патиев Я. Писатели Ингушетии / Сост. проф. И. А. Патиев. — Ростов-на-Дону : ООО «Южный издательский дом», 2022. — 111 с.