Къулбаседа Кавказа Лоамарой Союза I гуллам

Къулбаседа Кавказа Лоамарой Союза хьалхара гуллам, е Буро тӀара гуллам Буро тӀа хиннаб 1917 шера маьтсела 1-8 деношка хиннад (къаьнарча ӀаьдалагӀа маьтсела 14-21 деношка).

Хьалха хиннар

Тушола бетта 1 дийнахьа Саькура гӀовттамах хабар де́на хиннад Буро тӀа, 3 ди ма даьлланге (тушола 4 дийнахьа) гӀовттам дӀакхайкабаь хиннаб. Тушола 5 дийнахьа Шаханов Басията фатере лоамарой эздеш гулбенна хиннаб. Паччахь доалах ваьнначул тӀехьагӀа из доал хьалаца нигат этта хиннад цар. Бутт хиллал ха яьккхай цар Ха́нна йола доалаче лархӀа еза е цох дакъаста деза соцам бе гӀерташ. Тушола 6 дийнахьа Къулбаседа Кавказа цхьанкхийтта́ча лоамарой ха́нна йола комитет вӀашагӀъелла́ хиннай, цунна хьалха латташ Шаханов а волаш. Из мел дар додача юкъа́, тушола 8 дийнахьа, цу Буро тӀа Ха́нна йолча доалачено къоабалъяь йола Каьй балха совет (эрс: Рабочий совет депутатов) гулъяь хиннай.

Тушола беттеи бекарга беттеи Къулбаседа Кавказа хӀара регионо моттигера политикахой гулламаш деш хиннад шийна хьалха латтаргвола викал вувцаш. Ха́нна йолча комитето берригача лоамарой гуллам маьтсела 1 дийнахьа дӀабахьа лаьрхӀа хиннад.

Доакъашхой

Шинфордъюкъа гӀинбухерча даькъе мел долча мехкашкара викалаш хьалбехка́ хиннаб гуллам болча. ХӀара каь (эрс: депутат) 5000 сагагара хоржаш хиннав. Нагахь санна цхьа моллагӀа бахьан этта из 5 эзар саг вӀашагӀкхеташ хинна ца хилча, кӀезигагӀа хилча а мегаш хиннад. Кхаж тасса ткъаьра мел ваьнна кхалвар а маӀавар а йиш йолаш хиннав.

Гулламе 300 е 340 викало дакъа лаьца хиннад.

Викалаш

	ДаьгӀастен областа			Тийрка областа																		Къобана областеи Ӏаьржача форда губернеи				Ставропола губерне
				гӀаьбартой къаман			малкхарой къаман			гӀумкий, салатавхойи, негӀийи, Ӏовхойи			нохчий къаман			гӀалгӀай къаман			хӀирий къаман			черсийи, абзойи, лоамаройи		къарший		туркменийи негӀий
	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	говзал	гӀала	цӀи	гӀала	цӀи	гӀала	цӀи	гӀала
Юкъерча комитета доакъашхой ЦК	Далгат Башир	чӀоагӀа яьр (присяжни)	Буро	Коцев Пшемоаха	чӀоагӀо яь адвокат	Буро	Шаханов Басият Абаевич	адвокат	Буро	Каплан Рашидхан	адвоката гӀонча	Буро	Чермоев Тапа	дошлой капитан	Буро	ЖабагӀий Ийже Висангири	агроном	Буро	Бритаев Элбазкъа	юрист	Буро	Султан Къаплангири-БатӀалпаша,	Дарыкът	Эркенов Халид-Хьажа-Ираули Чукулан		Муслимов Мингли Болат	Ачикулак
	Дахадаев Мухьмад-Ӏаьла	инженер	Шурий-ГӀала													Алдиев Султан	прапорщик
	Тоаркхой НугӀбик	лейтенант-полковник
	Гасанов Ӏаьла	йоала инспектор	Аьшка наӀараш
	Темирханов Зубайр	инженер	Шурий-ГӀала													Темнев СаӀадуллахӀ	боахамий доалахо
	Абдулаев Асадбик	инженер	Петра-ГӀала
1 Кандидаташ	Тахо-Годи Ӏаьлабик	чӀоагӀо яь адвокат	Шурий-ГӀала	Шакманов Товсолта	адвоката гӀонча		Мулаев Мухьмад	аьшканаькъа инженер		Албергоев Рауф		Хасой-Юрт	Абдулкадыров Мухьмад		Шолжа-ГӀала				Бутаев Асланбик	юрист		Нури-бей		Алиев ШахӀим		Низаркиев Эреджеб Ӏаьла	Ставрополь
	Дайдбеков Ӏаьдалгири	инженер
	Зулпукаров Ӏадл-Маджид	инженер	Шурий-ГӀала (Леваши викал ваьр)
	Гаитов Казанби	инженер	Ботлих
	Далгат Абдусалам	юрист	Маджалис (округа викал ваьр)
2 Кандидаташ	Шахсуваров Нур Махьмад	халкъа ишколий инспектор	Шурий-ГӀала	Сохов Гузей	кхела следователь	Нальчик	Урусбиев ИбрахӀим	капитан	Пятигорск	Селимханов Ӏадл-ЛатӀиф		Костек	Курумов Мувса						Джиоев Николай	хьехархо	Каьлаке	Яшев Эльдар	Кисловодск	Хубиев ӀабдуллахӀ	Къарт-Джурт	Кенжемуратов Ӏумар Эфенди	Ачикулак
	Габиев СаӀид		Кумух
	Эфендиев Ӏабдул-Къаьда	инженер	Баку
	Молачиханов Багадур	инженер	Баку (Хунзаха викал ваьр)
	Алкадаски Ӏабдул-Къадир	хьехархо	Петра-ГӀала
	Султанов ТахӀир	гӀулакхче	Каздикент
Дина совета доакъашхой	Хьоцой Нажмуддин		Хьоцо	Шогенов Ӏалихан						Ӏабдул-Каххьар-Хьажа			Хассахан Хьажа			Акгелдиев Илез			Цаликов Опкур							Тангхатаров Ӏабдузалик
	Дадаев Къазанхой Ӏабдул-Басир		Къазанхой-Юрт
	КъарабудагӀгентера Джамалуддин		КъарабудагӀгент

Гуллам

Гуллам Далгат Башира болабаь хиннаб, гуллама хьалхарча ден тхьамада волча. Из хиннад Буро тӀа Олгай кхалнаьха гимназе гӀишлон чу дийнахьа 3 сахьат даьннача хана. Цкъарчоа Шахановга дош алийтад. Шоашта ловчча тайпара даха пурам деннача гӀовттамах лаьца дош хиннад оалаш. Цу хана доакъашхой Къулбаседа Кавказ Россена дӀаюкъеяхийта нигат долаш хиннаб из автономи йолаш демократеи федерацеи республика хилар бехкам а болаш. Из къамаьл долаш Ха́нна йолча доалаченга йистхинна а хиннаб доакъашхой.

Къулбаседа Кавказа Лоамарой Союза Юкъера комитета дӀачӀоагӀъяь хиннай амараш кхоачашдеш йола маьже йолаш, цунна тхьамадалла Чермоев Тапа хержа́ хиннав, веррига комитете чувахар 17 саг хинннав.

Гуллама ваӀадо Немцашцара тӀом соцабе безаш хилар а, лоамарошта хьалха мо шоашца герз леладе пурам далийтар а, къаман милици вӀашӀагӀйолла езаш хилар а дувцаш хиннай.

Мая 7 дийнахьа конституци дӀачӀоагӀъяь хиннай, 30 лустам а болаш. Дешарцеи, кхел ярцеи ювзаенна реформаш е лаьрхӀа уйла хиннай, урхам вӀашагӀболла нигат хиннад.

Хьажа иштта

• Ӏандий гуллам
• II съезд

Литература

• Вачагаев М. М. Первый съезд Союза горцев Северного Кавказа // Союз горцев Северного Кавказа и Горская республика. История несостоявшегося государства. 1917-1920. — «Центрполиграф», 2018. — 224 с. — ISBN 978-5-227-08322-7.
• Кажаров Артур Гусманович. Горская интеллигенция об этнополитических процессах на Северном Кавказе: идеи, проекты и итоги национального самоопределения в 1917-1918 гг // Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 1: Регионоведение: философия, история, социология, юриспруденция, политология, культурология. — 2017. — № 4 (209).
• Лобанов Владимир Борисович, Артемьев Алексей Сергеевич. ВЛАДИКАВКАЗСКИЙ СЪЕЗД ГОРСКИХ НАРОДОВ СЕВЕРНОГО КАВКАЗА В МАЕ 1917 Г // Современная научная мысль. — 2019. — № 2.

ТӀатовжамаш

• Доного Х.-М. К 100-летию первого общегорского съезда во Владикавказе (эрс.). Новое Дело.
• Список членов съезда. docs.historyrussia.org.
• Материалы съездов горских народов Северного Кавказа и Дагестана 1917 года. docs.historyrussia.org.
• Документы с I съезда Союза горцев (эрс.). docs.historyrussia.org.