Пха: оагӀон эршашта юкъера башхало

'''Пха''' ''(ба)'', дукх.т. — '''пхаьнаш''' ''(да)'' ({{lang-ru|вена}}, {{lang-la|vena}}) — [[дог]] долчахьа [[цӀий]] лела [[кровеносный сосуд|миа]]. Пхаьнашка цӀий кхоач капиллярашта тӀехьа доагӀача [[Венулы|пхалг]]ашкара. Деррига пхаьнаш цхьана хьаийцача пхаьний [[раж ]] хьахул, хӀаьта из ше [[сердечно-сосудистая система|дега-миай ража]] да́къа да. Пхаьнаша цӀий дог долчахьа кхухь, хӀаьта цӀий дегагара кхухьача миаех ''[[артерия|артереш]]'' оал.

ДукхагӀа йолча хана, пхаьнашка гӀолла [[венозная кровь|пхаьний цӀий]] лел, амма массадолча пхьаьнашка гӀолла [[углекислый газ|кӀор-миста газ]] йоалла ''[[венозная кровь|пхаьний цӀий]]'' лел аьнна а́лаа́лар йишнийса яцдац, иззамо дерригача артерешкара цӀий а дац кхы массахана [[кислород]] йоалла ''[[артериальная кровь|артерий цӀий]]'' да яхар а дац бакъ. Хьо́кхама́, [[лёгочная вена|пехкий пхаьнаша]] дегагахьа артерий цӀий кхухь, хӀаьта [[лёгочная артерия|пехкий артереша]] дегагара пехкашка пхаьний цӀий кхухь. Цу тайпара хьал да [[плод (анатомия)|хи-тӀоара]] цӀонгара пхаьний ({{lang-ru|пупочные вены}}) а.

ДегӀа чу цхьайолча моттигашка пхаьнаш дӀа-хьа декъалу капиллярий ма́за хьа а беш, тӀаккха юха хьавӀашагӀкхет пхаьний хьоарсам {{lang-ru|венозное русло}} хьа а хиннахулийташ. Лорий Ӏилма чу {{lang-la|rete mirabile venosum}} — «тамашийна маза» аьнна цӀи йоаккх цу тайпарча пхаьнех,. масалаМасала, [[печень|дийхка]] чу а хул уж ([[воротная вена|дийхка наӀарий пха]] аьнна цӀи йолаш), [[гипоталамус]]а чу а хул. ТамашийначаТамашийна мáзиймáза лоадамиштта хилартеркам бахьантӀабахийта дабезаш хӀанад аьлча, царна чу цӀийна сухал геттара лаьгӀлуш хилархуландаь беза аьнна а́ла эш<ref name="Сапин">Сапин М. Р., Билич Г. Л. Нормальная анатомия человека. — Учебник в 2-х книгах. — М.: Медицинское информационное агентство, 2010. — 480 (к. 1), 584 (к. 2) с. — ISBN 978-5-8948-1814-6.</ref>.

''[[Флебология|Флеболóги]]'' яхаш да пхаьнаш тохкаш дола Ӏилма. Къаьстта аьлча, цо тохк пхаьний лоаттами, цар функцеши, цар [[заболевание|лазараши]], уне-айпе дола хьа́лаши, иштта пхаьнашта [[Диагностика (медицина)|таллар дара]] а, [[Профилактика (медицина)|профилактика яра]] а, [[лечение|дарба дара]] а наькъаш<ref>{{книга|автор=[[Шевченко, Юрий Леонидович|Шевченко Ю. Л.]], Лыткин М. И.|часть=|ссылка частьдакъа=|заглавиекорта=Основы клинической флебологии|ответственныйбехктокхамевар=Под редакцией Ю. Л. Шевченко, [[Стойко, Юрий Михайлович|Ю. М. Стойко]], М. И. Лыткина редакци йолаш|изданиеарахецар=|место=М.|издательствозарбанче=[[Медицина (издательство)|Медицина]]|годшу=2005|том=|страницыоагӀонаш=|страницоагӀонаш=312|сериясери=|isbn=978-5-225-04047-5|тираж=1500}}</ref>.

Артереша организма маьженашкеи кӀадашкеи цӀий дӀатӀакхухь, хӀаьта пхаьнаша цӀий кхыча оагӀорахьавешта кхухь: маьженашкареи кӀадашкареи дог долчахьадолча оагӀорахьа. Пхаьнаш шоайла дукха вӀашагӀкхеташ хул [[аностомоз]]аш еш (дукхагӀча даькъе маьженашта йисте хул уж анастомозаш), хӀаьта аностомозаш мел дукха мара ца хилара, юххера цаӀ шоллагӀчоа а кхеташ, деррига дерригашпхаьнаш вӀашагӀкхийтте [[верхняя полая вена|лакхерчеи]] [[нижняя полая вена|лохерчеи даьссача пхаьнехпхаьнашца]] хотталу<ref>Привес М. Г., Лысенков Н. К. Сага анатоми. — 11-е тоадаьи эшар тӀатехаи. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.</ref>.

Пхаьнаш хул ''тӀереи'' кӀоаргеи(е хул''тӀехен'') ''кӀоаргеи''. ТӀереиУж кӀоаргеиа пхаьнашвожаш а шоайла чӀоагӀа дукха аностомозаш еш хувтталу, цудухьа фуннагӀа хилча (масала, пхаьнашта чов яь е харцахьа алар бахьан долаш пха тоӀабаь хилча) пхаьнашкара цӀий дӀаэца аьттув хул.
* ТӀера пхаьнаш [[кожа|цӀека]] кӀала да́д, цӀока тӀа ӀотӀахьежача бӀаргуш хул уж каст-каста. Тайп-тайпара лорий манипуляци еш хилча ''тӀерача'' пхаьнашца бу болх (масала, пхаьнашкара [[анализ крови|цӀий эцаш]] хилча е [[капельница|тӀадамашк]] оттаеш хилча).
* КӀоарга пхаьнаш артерешца цхьана йолхдолх пхьидашта юкъеи кӀалеи, цудухьа цхьатарра цӀераш цхьатарра хул цар дукхагӀа йолча хана,. тӀаккха цуЦу моча меттигашка артереши, пхаьнаши, нерваши цхьана долхандаь, царех массанех кхы а ''миай-нервий курсаш'' оал ({{lang-ru|сосудисто-нервные пучки}}). ХӀара артери мел йода цунца цхьана 2-3 пха бо́д, цудухьа пхаьнаша шозза-кхозза дукхагӀа цӀий чулоац.<ref name="Сапин"/>.

Кхыча миай хьоарсама ({{lang-ru|сосудистое русло}}) [[ралс]]ашка санна пхаьнашка цӀий лелара сухал цу пхаьний шоралга хьежжа хул, цудухьа эггара лаьгӀагӀа [[венула|пхалгашка]] до́д цӀий (0,3—1,0 см/с), хӀаьта эггара сихагӀа даьссача пхаьнашка ({{lang-ru|полые вены}}) до́д (10—25 см/с).

Пхаьний лоаттам артерийчоа тара ба, бале а, ший белгалонаш а я цун. Башхало хилар бахьан да царна чу цӀий вешта лелаш хилар: [[кровяное давление|цӀийна Ӏоткъам]] ({{lang-ru|кровяное давление}}) а лаьгӀагӀа ба, ше цӀий а ме́къагӀа ле́л ме́къагӀа.

Артерешца дусташ хилча, пхаьнаш шерагӀа да, из бахьан долаш ''миай хьоарсама'' ({{lang-ru|сосудистое русло}}) чу мел долча цӀийна 70% пхаьнашка да. Пхаьний пе́наш диткъа да, цунга хьежжа цӀий ца хилча уж пенаш вӀашкалата йиш йолаш да, шоай къоасттаяь кеп ца хилар бахьанце. Цу тӀа, кхы Ӏа яхабашха о́залуш а дац уж, эластикан компонент кӀезига йоалландаь.