Пха: оагӀон эршашта юкъера башхало

ДукхагӀа йолча хана, пхаьнашка гӀолла [[венозная кровь|пхаьний цӀий]] лел, амма массадолча пхьаьнашка гӀолла [[углекислый газ|кӀор-миста газ]] йоалла ''[[венозная кровь|пхаьний цӀий]]'' лел аьнна а́ла йиш яц, иззамо дерригача артерешкара цӀий а дац кхы массахана [[кислород]] йоалла ''[[артериальная кровь|артерий цӀий]]''. Хьо́кхама́, [[лёгочная вена|пехкий пхаьнаша]] дегагахьа артерий цӀий кхухь, хӀаьта [[лёгочная артерия|пехкий артереша]] дегагара пехкашка пхаьний цӀий кхухь. Цу тайпара хьал да [[плод (анатомия)|хи-тӀоара]] цӀонгара пхаьний ({{lang-ru|пупочные вены}}) а.

ДегӀа чу цхьайолча моттигашка пхаьнаш дӀа-хьа декъалу капиллярий ма́за хьа а беш, тӀаккха юха хьавӀашагӀкхет пхаьний хьоарсам {{lang-ru|венозное русло}} хьа а хинна. Лорий Ӏилма чу {{lang-la|rete mirabile venosum}} — «тамашийна маза» аьнна цӀи йоаккх цу тайпарча пхаьнех, масала, [[печень|дийхка]] чу а хул уж ([[воротная вена|дийхка коанаӀарийнаӀарий пха]]), [[гипоталамус]]а чу а хул. Тамашийнача мáзий лоадам хилар бахьан да царна чу цӀийцӀийна сухал лаьгӀлуш хилар<ref name="Сапин">Сапин М. Р., Билич Г. Л. Нормальная анатомия человека. — Учебник в 2-х книгах. — М.: Медицинское информационное агентство, 2010. — 480 (к. 1), 584 (к. 2) с. — ISBN 978-5-8948-1814-6.</ref>.

Артереша организма маьженашкеи кӀадашкеи цӀий дӀатӀакхухь, хӀаьта пхаьнаша цӀий кхыча оагӀорахьа кхухь: маьженашкареи кӀадашкареи дог долчахьа. Пхаьнаш шоайла дукха вӀашагӀкхеташ хул [[аностомоз]]аш еш (дукхагӀча даькъе маьженашта йисте хул уж анастомозаш), хӀаьта юххера цаӀ шоллагӀчоа кхеташ дерригаш вӀашагӀкхийтте [[верхняя полая вена|лакхерчеи]] [[нижняя полая вена|лохерчеи даьссача пхаьнех]] хотталу<ref>Привес М. Г., Лысенков Н. К. Сага анатоми. — 11-е тоадаьи эшар тӀатехаи. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.</ref>.

Пхаьнаш тӀереи кӀоаргеи хул. ТӀереи кӀоаргеи пхаьнаш шоайла чӀоагӀа дукха аностомозаш еш хувтталу, цудухьа фуннагӀа хилча (масала, пхаьнашта чов яь е харцахьа алар бахьан долаш пха тоӀаббаьтоӀабаь латтехилча) пхаьнашкара цӀий дӀаэца аьттув хул. ТӀера пхаьнаш [[кожа|цӀека]] кӀала да́д, цӀока тӀа ӀотӀахьежача ебӀаргуш хул уж каст-каста. тайпТайп-тайпара лорий манипуляци еш хилча ''тӀерача'' пхаьнашца бу болх (масала, пхаьнашкара цӀий эцаш хилча е [[капельница|тӀадамашк]] оттаеш хилча). КӀоарга пхаьнаш артерешца цхьана йолх пхьидашта юкъеи кӀалеи, цудухьа цхьатарра цӀераш хул цар дукхагӀа йолча хана, тӀаккха цу моча меттигашка артереши, пхаьнаши, нерваши цхьана долхандаь царех массанех кхы а ''миай-нервий курсаш'' оал {{lang-ru|сосудисто-нервные пучки}}. ХӀара артери мел йода цунца цхьана 2-3 пха бо́д, цудухьа пхаьнаша шозза-кхозза дукхагӀа цӀий чулоац.<ref name="Сапин"/>.

Кхыча миай хьоарсама ралсашка({{lang-ru|сосудистое русло}}) [[ралс]]ашка санна пхаьнашка цӀий лелара сухал цу пхаьний шоралга хьежжа хул, цудухьа эггара лаьгӀагӀа [[венула|пхалгашка]] до́д цӀий (0,3—1,0 см/с), хӀаьта эггара сихагӀа даьссача пхаьнашка ({{lang-ru|полые вены}}) до́д (10—25 см/с).

Артерешца дусташ хилча, пхаьнаш шерагӀа да, из бахьан долаш ''миай хьоарсама'' ({{lang-ru|сосудистое русло}}) чу мел долча цӀийна 70% пхаьнашка да. Пхаьний пе́наш диткъа да, цунга хьежжа цӀий ца хилча уж пенаш вӀашкалатвӀашкалата йиш йолаш да шоай къоасттаяь кеп ца хилар бахьанце. Цу тӀа, кхы Ӏа яха о́залуш а дац уж, эластикан компонент кӀезига йоалландаь.

#Пхаьний чухьнахьара чӀибал [[эндотелий|эндотелияхи]] эндотелия кӀаларча [[слой|боалахи]] латт. Чура эластикан [[волокна|хьоасий]] кхы дукха дац.

#Пхаьний юкъера чӀибал [[гладкие мышцы|шаьрача пхьид]]а [[оагилг]]ех я, артерешка санна бӀарчча цхьа боал ца беш , къаьст-къаьстта дада курсаш {{lang-ru|пучки}} санна да, юкъ-юкъе [[волокно|хьоасий]] [[хотта кӀада]] доалаш. Эластикан хьоасашхьоасий кӀезига да.

#ТӀера [[адвентиция|адвентице]] чӀибал пхаьна эггара сомагӀа бола боал ба. [[Коллаген]]аиахи эластиканиэластинахи латта хьоасий а, пхаьнаши [[нерв]]а эленташи кхоабакхоабаш дола [[миаш]| а доахк цу чу. Сома адвентици дукхагӀа мел йолча хана пхаьнашта гонахьа уллача [[цамца]]ча ({{lang-ru|рыхлая}}) хоттача кӀадах чакх а ювлаш пхаьнаш йистерчайистер да́дача кӀадашцакӀадашта дӀачӀоагӀдеш хул.

: Пхаьнашка цӀий лелара бахьанаш тайп-тайпара да, хӀаьта царна юкъе керттердар да дог деттадалар. Дего ший детталуча хана артерешка цӀий тувс. Артерешка гӀолла дерригача дегӀа́ Ӏочакхдоалл из сухалца. Из сухал бахьан долаш кислород йоалла цӀий маьженашка дӀакхаьчийта́ ца Ӏеш — Ӏо ца соцаш ''бӀеха '''пхаьний''' цӀий'' а ийце́ дог долчахьа дӀадолалудӀайолалу миаш — '''пхаьнаш'''. Артерешка хиннаш йолча сухалах да́къа пхаьнашка а дус, цудухьа цӀий лелаш хул.

: '''НогӀараша''' цӀий леларгахьа гӀо мишта ду аьлча, дего цӀий тувсаш тӀабохийташ бола низ кхы массахана тоъаш хилац, хӀана аьлча дерригача де́гӀа гӀолла цӀий чакхдаьлча, цун сухал а [[Ӏоткъам]] а лохалу. Дега́ лакхера ӀодоагӀача пхаьнашта селлара хала мичад цӀий Ӏода́, из цӀий ши-шегӀа лакхера ӀокӀала ухандаь ([[Гравитация|Лаьттан тӀаозар]] бахьан долаш), цхьабакъда кӀалара лакхехьа ши-шегӀа хьалъаха цӀийна аьттув бац. Укхаза на́къа дувл хьалха хьоадаь хинна ахбеттан ногӀараш. Пхьид лоац ма яланге шийна чу доахка пхаьнаш теӀаду цар. Пхаьнаш тоаӀадарца цхьана цӀий а тоӀалу пхаьнашка до́даш дола — цӀийна Ӏоткъам айлу. Пхьид мел ма яланге (низ тӀа ца бахийтар бахьан долаш пхьидий хьоаса ({{lang-ru|мышечное волокно}}) йӀаьх ма яланге) тоӀадаь лаьтта́ хинна цӀий лаьттачуралаьтта́ чура дӀаэккх, хӀаьта тӀехьашкахьа из ца дахийта ногӀараш доахк. НогӀараш [[ритм|гартах]] хьа а делалуш дӀакъувлалу, цудухьа цкъа хьалъайденна хинна цӀий юха ахац. Цудухьа кхы даха моттиг йоацаш хьалха а ийккхе, хӀара пхьидаш лоац а енна йӀаьх мел луча хана лагӀашта гӀолла санна цӀий дог долчахьа айлу.

: Дего ший [[правый желудочек|аьттача оагилга чура]] [[легочная артерия|пехкий артере]] чу цӀий дӀа чу ма кхоссанге, аьтта оагилга Ӏодоассалу, цудухьа тӀехьашкара цӀий чуо́з цо. ХӀаьта из цӀий аьттача дегтӀен чура чудоагӀ, тӀаккха вайна ма ха́рра аьттача дегтӀенах [[верхняя полая вена|лакхереи]] [[нижняя полая вена|лохереи даьсса пхаьнаш]] кхет. Из деррига [[Сердечнй цикл|Дега цикла систолеи (эккхадара фаза), сиха дазарадизара фазеи]] йолча хана хул.