Ӏовлура гӀала
Ӏо́влура гӀала, Ӏо́влурга гӀала[1] (я) (эрс: Башня Овлура) — Малсаганаькъан Ӏовлураи цун дас Сурхочои етта́ хинна цхьан хана Наьсаре яьгӀа вӀов[2]; гӀалгӀай архитектурай тархьара объект. 1869 шера Ӏаьдало йохаяьй[3]. Вай ханага диллача, Дошлакъий-Юрта доазув тӀа нийс а луш, из гӀала е́гӀа́ча метте «Ӏовлурга-Юрт» яхаш юрт хьахинна хиннай[3].
| Ӏовлура гӀала | |
|---|---|
 Йохаяь латта Ӏовлура гӀала, 1926 шу, Семёновс даьккха сурт | |
| Мичахьа пайда эца цох | туризм |
| Конструкци | |
| Кечал | Шолжа чуреи Лоамареи кхехьа́ кхер |
| Эксплуатаци | |
| Хьалъйоттар чакхдаьккхад | XIX бӀаьшу долалуш |
| ДӀакъайлай | 1869 шера |
Тархьар
тоадеӀовлура гӀала хьалъетта хиннай XIX бӀаьшу долалуш Шолжа йисте лакхача берда тӀа. ВӀаьхи саг хиннача Малсаганаькъан МоарзагӀий Сурхочо йолаяь хиннай из гӀала йотта, хӀаьта цун воӀ Ӏовлурга дӀачакхъяккха хиннай из[2][4]. ВӀов йотта кхертӀо Шолжара ийбаьб, хӀаьта лабанкхерий (наӀар саьнаши кораши лакхера хьадергдолаш эша кхерий) лоамара кхехьад[2]. Ӏовлура гӀала тӀера Ӏаьржа яь хиннай[5].
Шаьрача ӀокӀалбаьлча, гӀаьра ухачарех шоай баха моттигаш лораергйолаш етта хиннай Ӏовлура гӀала. Хьалъеттача, хӀара бийсана гӀала чухьа ха де тайп-тайпарча тайпан нах Ӏеш хиннаб яхаш дувц[2]. Ӏовлура гӀала йисте Малсаганаькъанга шоай хьайр хиннай, кӀезигагӀа яле а цаӀ. Цул совгӀа говрий ремаш, доахана Ӏул а хиннад цар таро хиларга хьежжа[6].
Ӏовлура гӀала 1869 шера Маьцхалий 25 дийнахьа Тийрка областа хьакима амарца йохаяьй. Из даьд Шамал есаралла вига́и Кавказера тӀом дӀабаьннеи итт шу да́лар дездеш[7]. 1935 шера йиъ метр а хургйоацаш хиннай гӀала[2]. Карарча хана цу гӀалах хӀама йисаяц цун лардах дийхка́ кхерий мара, из мичахьа яьллай хайташ[3].
1959 шера Малсаганаькъан Дахий Дошлакъас ший «Игора бӀунах долча деша» тӀара кхеталуш йоаца цхьацца моттигаш» яхаш цӀи йолча Ӏилман балха тӀа хьоаяьй Ӏовлурга гӀала. Из цо ювц Игора бӀунах долча дешагахьа вувцаш вола Овлур гӀалгӀа хинналга гойташ ший гипотеза бакъъеча хана[8].
2013 шера Чантар бетта Малсаганаькъан вӀашагӀкхийтта́ Ӏовлурга гӀала яьла́ча метте сагӀа даьд бошта дулх дӀа-хьа луш.
Хьажа иштта
тоадеБелгалдаккхар
тоаде- ↑ Малсаганаькъан Дошлакъа, 1959, оа. 127.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Ӏовлура тӀехьенах хиннача Малсаганаькъан Рашида дийцад 2003 шера, дӀаяздаьр Хабриев И. ва // Башня Овлура
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев, 2013, оа. 258.
- ↑ Малсаганаькъан Дошлакъа, 1959, оа. 127-128.
- ↑ Буро-КӀалхара воккха саг — Куренаькъан Васанбика Бембулат. Территория башни Овлурга (inh). youtube.com. Город Назрань. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 14.08.2022.
- ↑ Шоанхой Къурайш. Старец Шанхоев о башне Овлурга (inh). youtube.com. Город Назрань. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 14.08.2022.
- ↑ Дахкильгов, 1989, оа. 61.
- ↑ Дзарахова, 2020.
Литература
тоаде- Мальсагов Д. Д. О некоторых непонятных местах «Слова о полку Игореве» // Известия Чечено-Ингушского научно-исследовательского института истории, языка и литературы. Вып. 2. — Грозный, 1959. — Т. I. — С. 120—167.
- Дахкильгов Ш. Э. Слово о родном крае. — Грозный: Южный издательский дом, 1989.
- Дзарахова З. Страницы истории: Дошлуко Мальсагов об исторических связях ингушей с восточными славянами и Россией с древнейших времён // Ингушетия : газета. — 2020. — октября 15 дийнахьа.
- Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х. История Ингушетии. — 4-е изд. — Ростов-на-Дону: Южный издательский дом, 2013. — 600 с. — ISBN 978-5-98864-056-1.